عدد صفر یکی از مفاهیم بنیادی ریاضیات است که از دوران باستان تا به امروز بسیار مورد استفاده قرار گرفته است. در این مقاله به تاریخچه و کاربردهای این مفهوم می‌پردازیم.
اصل مفهوم عدد صفر احتمالاً در سیستم‌های شمارش قدیمی مانند سیستم شمارش بابلی یا سیستم شمارش سومری بوده که از اعداد مبتنی بر شمارش انگشتان دست استفاده می‌کردند. اما عدد صفر به طور گسترده‌ای در سیستم‌های شمارش استفاده نمی‌شد. هندی‌ها به عنوان نخستینان از نماد صفر در سیستم شمارش اعداد دهدهی استفاده کردند و آن را “صفر” یا “شونیا” نامیدند. این نماد به طور گسترده‌ای در سده‌های بعدی توسط ریاضی‌دانان اسلامی استفاده می شده است و سپس از آن‌جا به اروپا منتقل شده و تا به حال از آن برای نمایش عدد صفر استفاده می‌شود.
استفاده از عدد صفر در ریاضیات بسیار متنوع است. در زمینه جبر، عدد صفر به عنوان عضو هویتی برای اعداد اولیه، ضرب و تقسیم به کار می‌رود. همچنین، از عدد صفر در توان‌هایی که صفر هستند نیز استفاده می‌شود. در زمینه هندسه، عدد صفر به عنوان مبدا در مختصات کارتزیانی به کار می‌رود. همچنین، در فیزیک نیز از عدد صفر برای نشان دادن نقطه شروع یک سیستم معنایی استفاده می‌شود. علاوه بر این، از عدد صفر در علوم کامپیوتر به عنوان علامت خاتمه اطلاعات یک رشته استفاده می‌شود. به جز کاربردهای فنی، عدد صفر در ادبیات و فرهنگ نیز مورد استفاده قرار گرفته است. به عنوان مثال، در فرهنگ هندی، عدد صفر به عنوان نمادی از ابدیت و بی‌انتهایی استفاده می‌شود. همچنین، در شعر و ادبیات، عدد صفر به عنوان نمادی از خلا و خلوت استفاده می‌شود. در نوشته‌های ادبی ایرانی نیز، مفاهیمی مانند بی‌انتهایی و خلاء به عنوان نمادهایی از زمان و فضا به کار برده شده‌اند. در حقیقت، باید گفت که ارتباط صفر با ایرانیان در واقع بیشتر به دلیل مساهمت آن‌ها در پیشرفت ریاضیات است. در دوران باستان، مسائل ریاضیاتی در فرهنگ ایرانی به دلیل نیازهای عملی مانند برآوردن مساحت زمین‌های کشاورزی و تقویم پیشرفته‌ای که برای تعیین تاریخ ایام مختلف در ایران به کار برده می‌شد، بسیار مهم بود. از این رو، ریاضی‌دانان ایرانی در دوران باستان و متوسطه مانند عمر خیام، محمد بن موسی خوارزمی و نصرالدین طوسی، به توسعه ریاضیات و به کارگیری اعداد، جبر و هندسه پرداختند. عدد صفر هم در این فرآیند توسعه‌یابی مهمی داشته است، زیرا با اینکه از زمانهای قبلی در کاربردهای مختلف استفاده شده بود، اما به عنوان عددی درست به‌طور مستقل توسط ریاضی‌دانان ایرانی در قرون وسطی شناخته شد و پس از آن به دنبال پیشرفت از طریق ریاضیات، ایرانیان تاثیراتی بسیار گسترده در جهانی که امروزه در آن زندگی می‌کنیم، گذاشته‌اند. برای مثال، آن‌ها به توسعه سیستم اعداد دهدهی که در حال حاضر بسیار رایج است، کمک کردند. این سیستم اعداد به روش صفر و ۱ تا ۹ تشکیل شده و امروزه در بسیاری از کشورها استفاده می‌شود.